آرتمیا چیست؟

آرتمیا (Artemia) جانداری است سختپوست که در آبهای شور زندگی میکند و از جلبکهای موجود در دریاچه تغذیه می کند. اسم علمی این سخت پوست به زبان لاتین با توجه به شکل ظاهری آن آرتمیا (به معنی گوشواره آبی) می باشد.

 
آرتمیا بهترین غذای زنده برای انواع بسیار متفاوتی از آبزیان محسوب می شود و چون هیچ گونه اندام دفاعی ندارد در جاهایی زندگی می کند که دشمن طبیعی نداشته باشد. به همین خاطر آرتمیا در آب های شوری زندگی می کند که کمتر موجودی می تواند چنین شوری بالایی را تحمل کند. آرتمیا در صنایع پرورش میگو و ماهی مورد استفاده قرار میگیرد. در دنیا سالانه بیش از 2000 تن کیست آرتمیا معامله میشود و به خصوص از خود آرتمیا یا کیست آن در تغذیه مراحل نوزادی ماهیان، سخت پوستان و نرم تنان و... سود میبرند.

 

محل زندگی آرتمیا کجاست؟

بزرگترین تولید کننده طبیعی کیست آرتمیا ،آمریکا و بعد از آن چین میباشد. تولید کیست در استخرهای خاکی از سال 1972 در کشورهایی چون استرالیا، برزیل، آرژانتین ،کلمبیا رواج پیدا کرد. امروزه کشورهایی چون ویتنام،  چین، تایلند ، روسیه،  قزاقستان و... نیز به تولید و صادرات کیست مبادرت می ورزند. در ایران نیز به صورت طبیعی در دریاچه ارومیه و 15 دریاچه و تالاب شور کوچک مانند مهار لو ، طشک، بختگان و آبگیر های نظیر نوق رفسنجان،کال شور گناباد و حوض سلطان قم وجود دارد .دریاچه ارومیه در ایران، یکی از غنیترین منابع آرتمیا در جهان شمرده میشود.

ساختار بدن و چرخه زندگی آرتمیا

آرتمیا زمانیکه از تخم خارج می شود نیم میلی متر طول دارد و وقتی بزرگ می شود اندازه آن حداکثر به 1/5 سانتی متر  می رسد، آرتمیا از نظر بیولوژیکی واقعا موجود بی نظیری است. 11 جفت پا و روی هر پا یک آبشش دارد. پاهای آرتمیا چهار عمل اصلی از جمله حرکت، تنفس ،تغذیه و تنظیم شوری آب را انجام می دهد. تخمی که آرتمیا تولید می کند در نوع خود یکی از شگفتی های طبیعت است به طوری که تخم آرتمیا حاوی جنینی در حالت کما بوده و می تواند در این حالت تا 100 سال زنده بماند با اینکه علایم حیات در آن دیده نمی شود. در این شرایط می توان تخم آرتمیا را خشک و تحت خلا بسته بندی و تا 100 سال نگهداری کرد و بعد از 100 سال مجددا در آب رهاسازی کرد و در عرض 24 ساعت جنین تکامل پیدا کرده و نوزاد از تخم خارج می شود.

انواع آرتمیا

دانشمندان گونه های مختلفی از آرتمیا را شناسایی و ثبت نمودند که می توان به آرتمیا سالینا ، آرتمیا ارومیانا، آرتمیا پارتنوجنتیکا، آرتمیا سینیکا، آرتمیا پرسیمیلیس، آرتمیا فرانسیسکانا، آرتمیا مونیکا، آرتمیا تونیسیانا، آرتمیا قزاقستان اشاره نمود. 

آرتمیای ارومیه (ارومیانا Urmiana ) یکی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دو جنسی در جهان است. ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از 52 در صد پروتئین و 4 درصد چربی است و ترکیب و میزان اسیدهای آمینه و اسید های چرب آن در حدی است که نیاز های آبزیان آبهای شیرین را به طور کامل بر آورده می سازد.

دریاچه ارومیه دومین منبع آرتمیای جهان

حوزه آب ریز دریاچه ارومیه در زمان پرآبی آن 570 هزار هکتار است که در شرایط فعلی به 51 هزار هکتار مربع کاهش یافته است. طول دریاچه ارومیه 152 کیلومتر و عرض آن 45 کیلومتر است. دریاچه ارومیه با حدود 5000 کیلومتر مربع مساحت، علاوه بر غنی بودن از نظر املاح و مواد معدنی زیستگاه گونه ای از آرتمیا بنام آرتمیا اورمیانا می باشد.

 

مجوز برداشت آرتمیا از دریاچه ارومیه که به عنوان صادرات، صید می شود به اواخر سال 1378 باز می گردد. بهره برداری اصولی این موجود ارزشمند از دریاچه ارومیه با تامین نیاز داخلی می تواند مانع از خروج ارز برای واردات کیست (تخم) آرتمیا در کشور شود و صادرات آن از طرف شرکتهای بهره بردار می تواند ارزآوری مهمی برای کشور داشته باشد. 

همانطور که اشاره شد درآمد صادرات آرتمیا برای کشور بسیار زیاد است چرا که هر کیلو از این آبزی حدود 80 تا 90 دلار در بازار جهانی خریداری می شود و لذا کشورهای زیادی در دنیا به دنبال رشد و پرورش آن هستند. ولی به علت شرایط بسیار خاصی که این آبزی برای تخم ریزی نیاز دارد فقط در محیط های معدودی رشد می یابد. در این بین دریاچه ارومیه یکی از اصلی ترین منابع آرتمیا در دنیا محسوب می شود.

امروز، با اینکه صید این آبزی ممنوع شده است ولی به دلایلی از جمله برداشت انبوه و غیر علمی در سالهای فوق الذکر، آلودگی زیاد آب دریاچه ،شورتر شدن آب دریاچه به علت کاهش سطح آب و نیز خشک شدن دریاچه زندگی این ماهی به خطر افتاده و احتمال انقراض آن می باشد. در این بین ساخت و سازهای زیاد در حوزه دریاچه ارومیه از جمله جاده ارتباطی که اخیرا به بهره برداری رسید علت مزیدی شده است که این منبع با ارزش را با خطر مواجه کرده است و این در حالی است که در صورت اتخاذ سیاستهای درست، می توان به منبع درآمد ارزشمندی برای کشور دست یافته و گامی بلند در جهت کاهش وابستگی به نفت برداشت.

محمد پورکاظمی رئیس موسسه تحقیقات شیلات ایران طی حکمی یوسفعلی اسدپور را در تیرماه 1393 به عنوان رئیس جدید مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در ارومیه منصوب کرد. لازم به ذکر است که دکتر یوسفعلی اسد پور قبلا" در دوران 20 ساله فعالیت خود در این مرکز 6 سال سمت ریاست مرکز تحقیقات آرتمیای کشور را نیز برعهده داشته است. 

 

اهمیت و کاربردهای آرتمیا

اهمیت و کاربردهای آرتمیا

1. توسعه صنعت آبزی پروری و تغذیه

آرتمیا پایه صنعت آبزی پروری است؛ صنعت آبزی پروری در سطح دنیا از نظر درآمدزایی، ایجاد اشتغال و تولید غذا برای مردم یکی از جمله صنعت های قوی و مقتدر است، بهبود وضعیت معشیت مردم از طریق درآمد، اشتغال و تولید غذا برای مردم از طریق آبزی پروری و پرورش آرتمیا امکان پذیر است.

آرتمیا را می توان به صورت تازه ، منجمد و خشک شده ،پودر ، پولک و کیست دکپسوله در آورد و به عنوان یک خوراک پروتئینی مغذی برای پرورش انواع ماهیان معمولی زینتی و خاویاری ، میگو ها و خرچنگهای آب شیرین استفاده نمود. و یا می توان پس از غنی سازی برای پرورش ماهیان و میگو های آب شور بکار برد .

 

2. درآمدزایی و ارزآوری

دریاچه ارومیه منبع اقتصادی بزرگی در منطقه است. اگر شکوفایی آن حفظ شود می تواند وضعیت معیشت مردم را ارتقا دهد و درآمدهای زیادی برای مردم و دولت ایجاد کند. آرتمیا کلید حل معمای دریاچه ارومیه است چون با احیای حتی یک فاز از دریاچه ارومیه می توانیم سالانه 50 میلیارد تومان در آمد از طریق آرتمیا ایجاد کنیم.  در دنیا سالانه بیش از 2000 تن کیست آرتمیا معامله میشود .قیمت هر کیلو کیست آرتمیا در بازار های جهانی با توجه به کیفیت آن از حدود 65 تا 250 دلار است. با بهره برداری اصولی از این موجود علاوه بر تامین احتیاجات داخلی با صادرات آن برای کشور ارزآوری قابل توجهی انجام می گیرد. پس رونق گرفتن آرتمیا یعنی بازسازی یک ثروت صدها میلیارد دلاری و یک سرمایه گذاری ماندگار بلند مدت.

 

3. اشتغال زایی

در کشورهایی که بازار آرتمیای جهان در اختیار آنهاست به ازای هر 100 هکتار زمین برای پرورش آرتمیا در مزارع پرورش حداقل 50 نفر کارگر ساده و 10 نفر کارگر آموزش دیده بکار برده می شود. حل معضل بیکاری نیز  اهمیت مطالعات انجام شده در این زمینه را گوشزد می نماید. آرتمیا موجودی فوق العاده با ارزش است لذا اگر حتی بخشی از دریاچه ارومیه نیز احیا شود و تولید آرتمیا در مناطق احیا شده مجددا برقرار شود نه تنها سبب  اشتغال زایی شده و درآمد زیادی برای مردم ایجاد خواهد کرد بلکه صنعت آبزی پروری کشور را نیز مستقل و خودکفا خواهد کرد و این خودکفایی و استقلال موجب رشد سریع تر این صنعت می شود و در نتیجه اشتغال زایی، درآمد و غذای بیشتر تولید خواهد شد و ارزآوری بیشتر برای کشور محقق می شود.

 
4. توسعه بعد تحقیقات کشور

از نیمه دوم قرن 27 به بعد مطالعات و تحقیقات وسیعی در رابطه با مورفولوژی، اکولوژی، هیستولوژی، ژنتیک، بیوشیمی، توکسیکولوژی و بیولوژی مولکولی و بسیاری از موضوعات دیگر آغاز گردیده و سال به سال گسترش بیشتری یافته است، در حال حاضر تحقیقات و پژوهش در مورد موضوعات مختلف آرتمیا توسط مرکز رفرنس جهانی آرتمیا در دانشگاه ژنت بلژیک، مرکز آرتمیای یونان و مرکز رفرنس کالیفرنیا و مرکز رفرنس دانشگاه ارومیه در حال انجام می باشد. 

 

هم اکنون در ایران در 10 بخش مختلف بر روی آرتمیا تحقیقات و پژوهشهای تخصصی انجام میشود. بنا به اظهارات رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور یوسفعلی اسدپور از سال 1990 مطالعات در رابطه با آرتمیای دریاچه ارومیه شروع شده و علاوه بر آن با ایجاد ارتباطات بین المللی با دانشگاهها به تحقیق پرداخته شده است. در 10 بخش تخصصی اعم از لحظههای تکثیر و پرورش ،اکولوژی، ارزیابی ذخایر، هیدروشیمی ،بیوتکنولوژی، تولید و تکثیر و پرورش آرتمیا و سایر آبزیان بر روی دریاچه ارومیه و آرتمیای ایران کار میشود. هم اکنون در استخرهایی در حاشیه دریاچه ارومیه انجام داده میشود و تاکنون بیش از 50 کار مطالعاتی در رابطه با آرتمیا به پایان رسیده است. در حال حاضر مطالعات اکولوژیک شرایط کنونی دریاچه ارومیه صورت میگیرد و بیش از 30 فاکتور شیمیایی و بیوشیمیایی بر روی دریاچه انجام شده و برخی نیز تعطیل شده است.

منابع

منابع

  1. سایت های اینترنت

http://iarc.ifro.ir/portal.aspx  مرکز تحقیقات آرتمیای کشور

http://www.ifro.ir موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور

http://wikipedia.com    ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد

http://waaj.ir/index.html  سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی

http://www.iranartemia.ir/      ایران آرتمیا  

 

 

2. کتاب ها

 
افشار، ایرج .نگاهی به آذربایجان غربی (جلد اول) ، تهران ، ثامن الائمه ،1381 

قسمتی، باقر .استان شناسی آذربایجان غربی، تهران ، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران ،1393 چاپ چهارم

انوری ، حسن .فرهنگ فشرده سخن، تهران، سخن ،1382

حافظیه، محمود. آرتمیا، میگوی آب شور ، تهران، موسسه تحقیقات شیلات ایران مدیریت اطلاعات علمی وروابط بین الملل،  1382  پاتریک سارجلوس، لاونز. 

کاربرد آرتمیا در تکثیر و پرورش آبزیان ، مترجم : امیر شعاع حسنی مهشید جعفری، تهران، دریاسر ،20۸۰

امامی، فرمان. آرتمیا سخت پوست در حال انقراض دریاچه ارومیه ، تبریز ،آذین گستر، 1393

پاتریک سارجلوس، لاونز. آرتمیا تولید سیست و بیومس آرتمیا ، مترجم : امیر شعاع حسنی مهشید جعفری، تهران ، دریاسر ، 1382 رسول زاده، میکائیل. قهرمانی فرد، کامیار.

افسانه های آه های آتشین (عروس ایران دریاچه ارومیه) ، تبریز ، اختر ، 1394